طلاق غیابی یکی از انواع جدایی قانونی میان زوجین است که در آن، حکم طلاق در غیاب یکی از طرفین – معمولاً همسری که به دلایلی مانند بی‌اطلاعی، عدم دسترسی یا امتناع از حضور در دادگاه، در جریان رسیدگی حضور ندارد – صادر می‌شود. این نوع طلاق، به دلیل ویژگی‌های خاص خود، گاه راه‌حل آخر برای طرف حاضر در دادگاه محسوب می‌شود و می‌تواند تبعات مهمی از نظر حقوقی، اجتماعی و حتی روانی برای هر دو طرف به همراه داشته باشد.
از آنجا که طلاق غیابی در قوانین و رویه قضایی کشور دارای شرایط، تشریفات و آثار ویژه‌ای است، آگاهی دقیق از آن می‌تواند از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند. در ادامه، به بررسی همه‌جانبه ابعاد این موضوع، از شرایط و مراحل قانونی تا پیامدها و نکات کاربردی آن خواهیم پرداخت.
شرایط قانونی طلاق غیابی
طلاق غیابی دو دسته کلی دارد که هر کدام شرایط ویژه‌ای دارند:
طلاق غیابی از طرف مرد
بر اساس ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد می‌تواند برای طلاق به دادگاه مراجعه کند و معمولاً نیاز به اثبات علت ماهوی مشابه مواردی که زن برای طرح درخواست طلاق باید ثابت کند، ندارد؛ اما درخواست طلاق مرد نیز تابع تشریفات دادگاه (ارجاع به مشاوره، صدور گواهی عدم امکان سازش و رعایت تشریفات ابلاغ) است. در نتیجه، اگر مرد دادخواست طلاق دهد و زن (خوانده) در دادگاه حاضر نشود یا ابلاغیه را دریافت نکند، دادگاه می‌تواند بدون مانع حکم طلاق را صادر کند.
در این حالت حکم طلاق صادرشده غیابی محسوب می‌شود و زن می‌تواند در مهلت قانونی نسبت به آن اعتراض کند. با این حال قانون گذار بر پرداخت کامل حقوق مالی زن (مانند مهریه، نفقه، اجرت‌المثل و…) تأکید کرده است؛ حتی اگر زن غایب باشد، مرد پس از صدور حکم غیابی موظف به رعایت تکالیف مالی اوست.
طلاق غیابی از طرف زن
زن فقط در موارد خاصی می‌تواند درخواست طلاق غیابی دهد. مهم‌ترین این موارد «عسر و حرج» و «غیبت طولانی» شوهر است. مطابق مواد قانونی موجود، اگر مرد بیش از چهار سال مفقودالاثر باشد، زن می‌تواند با ارائه گواهی مفقودالاثری و دلایل کافی، تقاضای طلاق کند.
علاوه بر این، زن باید وجود شرایط عسر و حرج (مشقت قابل‌توجه در ادامه زندگی مشترک) را ثابت کند. مصادیق عسر و حرج شامل مواردی مانند ضرب‌وشتم یا توهین مکرر زوج، اعتیاد شدید وی، ترک زندگی خانوادگی بیش از حد مجاز، محکومیت کیفری طولانی‌مدت، عدم پرداخت نفقه، ابتلا به بیماری صعب‌العلاج روانی و امثال آن است.
مصادیق اصلی عسر و حرج برای زن عبارت‌اند از:
- ضرب و جرح یا توهین مداوم شوهر به زن
- اعتیاد شدید شوهر به مواد مخدر یا مشروبات الکلی
- ترک زندگی خانوادگی از سوی مرد به مدت طولانی
- محکومیت کیفری با حبس بلندمدت شوهر
- عدم توانایی زوج در پرداخت نفقه به مدت شش ماه یا بیشتر
- ابتلا به بیماری روانی غیرقابل‌درمان شوهر
این موارد تنها نمونه‌ای از شرایط سخت زندگی مشترک هستند که در صورت اثبات، دادگاه به درخواست طلاق غیابی زن حکم می‌دهد. در صورت تحقق یکی از این شرایط و غیبت زوج از جلسه دادرسی، دادگاه با بررسی مدارک حکم طلاق را صادر می‌کند.
مطابق ماده ۱۰۲۹ قانون مدنی، در صورتی که شخصی چهار سال تمام غایب مفقودالاثر باشد، زن او می‌تواند تقاضای طلاق کند و در این صورت با رعایت مواد مربوط (مانند گرفتن تأیید از دادگاه) حکمش اجرا می‌شود. این ماده سابقه حقوقی طلاق غیابی را مشخص می‌کند.
در سال‌های اخیر (از جمله با اصلاحات یا آیین‌نامه‌های اجرایی مرتبط در ۱۴۰۲) بعضی رویه‌های دادرسی خانواده در عمل تغییراتی یافته، اما اصل نیاز به اثبات دلایل بنیادین (مثل عسر و حرج یا غیبت طولانی) برای صدور حکم طلاق به‌درخواست زوجه همچنان برقرار است.
مراحل درخواست و پیگیری طلاق غیابی
مراحل کلی طلاق غیابی مشابه سایر دعاوی خانواده است ولی با چند تفاوت خاص به شرح زیر انجام می‌شود:
- ثبت دادخواست در مرجع قضایی: ابتدا هر یک از زوجین (یا وکیل آنها) به دادگاه خانواده یا دفتر خدمات قضایی مراجعه و دادخواست طلاق را ثبت می‌کنند. در این دادخواست باید دلایل طلاق غیابی (مثلاً مدارک عدم تمکین، سند مفقودی، گواهی مفقودالاثری، گزارش پلیس و امثال آن) قید شده باشد.
- ابلاغ به همسر و انتظار حضور: دادگاه مراتب را به زوج یا زوجه غایب ابلاغ می‌کند. اگر شخص مورد نظر محل سکونت خود را مخفی کرده یا ناشناس باشد، دادگاه پس از مهلت قانونی اقدام به نشر آگهی در روزنامه‌های کثیرالانتشار می‌کند. به موجب قانون، پس از پایان موعد آگهی، چنانچه خوانده همچنان مراجعه نکند یا برای دفاع در دادگاه حاضر نشود، حکم طلاق غیابی صادر می‌شود.
- صدور حکم طلاق غیابی: قاضی پس از بررسی مدارک ارسالی زوج محکوم‌کننده، در صورت احراز شرایط قانونی (مانند عدم حضور همسر، مدرک کافی، انقضای مهلت آگهی) دادخواست طلاق را رأی می‌دهد. این حکم در ابتدا غیابی خواهد بود. مطابق رویه دادگاه‌ها، خوانده ۲۰ روز مهلت دارد تا درخواست واخواهی (اعتراض) دهد. اگر خوانده در این مهلت اعتراض نکند یا موجه نبود، حکم قطعی شده و گواهی عدم امکان سازش صادر می‌شود.
- ثبت طلاق در دفترخانه: پس از قطعی شدن حکم (بدون اعتراض قطعی)، زوجی که درخواست طلاق داده است همراه با گواهی عدم سازش، حکم قطعی دادگاه و مدارک شناسایی به یکی از دفاتر رسمی ازدواج و طلاق مراجعه و ازدواج را منحل می‌کند. پس از صدور حکم یا گواهی نهایی، صیغه‌ی طلاق جاری شده و ثبت طلاق در شناسنامه انجام می‌پذیرد.
در موارد طلاق غیابی، اگر خوانده (معمولاً زوج) غایب باشد، دفترخانه پس از ارسال اخطاریه‌ی مجدد و گذشت مهلت یک هفته از تاریخ ابلاغ، بدون نیاز به حضور او صیغه را جاری و ثبت رسمی طلاق را انجام می‌دهد.
کلام پایانی
طلاق غیابی، به دلیل پیچیدگی‌های قانونی، حساسیت در ابلاغ‌ها و احتمال اعتراض یا واخواهی، فرآیندی است که کوچک‌ترین بی‌دقتی در آن می‌تواند موجب طولانی‌شدن رسیدگی یا حتی رد دعوا شود. از این رو، داشتن آگاهی کافی از مراحل و مدارک لازم اهمیت زیادی دارد، اما همراهی یک وکیل متخصص در امور خانواده می‌تواند مسیر را هموارتر، سریع‌تر و امن‌تر کند.
وکیل با شناخت دقیق قوانین، رویه‌های دادگاه و راه‌های اثبات ادعا، از حقوق موکل دفاع کرده و مانع از تضییع حق او می‌شود. بنابراین، اگر قصد اقدام برای طلاق غیابی دارید، مشورت و همکاری با یک وکیل مجرب بهترین راه برای کاهش تنش‌ها و اطمینان از نتیجه مطلوب خواهد بود.
